Iako nije najduža, Dunav svakako jeste veoma značajna evropska reka. Preseca Evropu od severozapada do jugoistoka i sistemom kanala spaja Severno more sa Crnim morem. Na njegovim obalama leže četiri prestonice, stari gradovi i nebrojeni mostovi koji povezuju njegove široko razdvojene obale. Najznačajnijom evropskom saobraćajnicom često plove i turistički brodovi. Dunavom je oteklo i Panonsko more. Najlepši deo reke upravo je mesto na kojem voda probija bedem Karpata. Stotinak kilometara duga Đerdapska klisura najbolji je dokaz toga koliko je dugo i mučno voda nagrizala stene, koliko je puta pobedila i koliko se puta povukla tražeći lakši put.
Kroz krečnjačke stene Karpata
Đerdapska klisura je zaštićena kao nacionalni park 1974, dve godine nakon podizanja brane Đerdap II. S površinom od oko 63.000 hektara, to je najveće zaštićeno područje u Srbiji. Sama klisura sačinjena je od četiri manje i od tri kotline koje naizmenično sužavaju i šire reku na dužini od 100km. Kod Golupca Dunav je već toliko širok da se njegova suprotna obala bezmalo može nazreti. Stena Babkaj i Golubačka tvrđava Dunav potom uvode u Golubačku klisuru, u kojoj je širina reke nekoliko stotina metara. Potom sledi Ljupkovska kotlina, pa suženje Gospođin vir. U Donjemilanovačkoj kotlini Dunav, čije su obale ovde udaljene više od 2.000m, s pravom nazivaju srpsko more, ali između Velikog i Malog Kazana on ponovo biva stisnut na 170m. Tu je izmerena jedna od najvećih rečnih dubina u svetu – 90m.
Oršavska kotlina i Sipski kanal bili su Scila i Haribda za brodare dok voda nije ukroćena branom. Pošto je vodeni pad u klisuri bio veći od 30 m, uz reku je plovila vukla stočna zaprega, a kasnije i parna lokomotiva. Izgradnjom brane kod Kladova rečni tok je znatno usporen, opasne stene su potopljene i napravljene su i prevodnice. Zanimljivo je da se usporenje toka Dunava, nastalo podizanjem brane, primaćuje sve do Slankamena. Đerdapska klisura ne samo što je udžbenik ljudske prošlosti već je istovremeno i udžbenik Zemljine istorije. Na stenovitim obalama Boljetinske reke kao u knjizi se može videti razvoj geološke građe ovog dela Srbije, od paleozoika do kenozoika. U okolini ima mnogo pećina, među kojima je najznalajnija Rajkova kod Majdanpeka. U blizini ovog rudarskog grada nalazi se i veliki kameni most nazvan Šuplja stena – prerast na reci Valja Prerast. Sličnih ima i na Zamni i Vratni.
Životodavna reka
Pre izgradnje brane i probijanja puta klisura je bila teško pristupačan kraj, pa je biljni i životinjski svet raznovrstan i osoben. Zanimljiv je podatak da su pripadnici lepenske kulture, koja se razvila na desnoj obali Dunava u Đerdapskoj klisuri pre 7.500 – 8.500 godina, bili mnogo dugovečniji od stanovništva koje se svrstava u skoro dva milenijuma mlađu vinčansku kulturu na približno istoj teritoriji. To se objašnjava izolovanom i, pre svega, zdravom sredinom.
Područje klisure naseljava oko 1.100 biljnih vrsta, od kojih treba pomenuti jorgovan, koji je ušuškan u klisuri preživeo poslednje ledeno dobai održao se do danas, zatim srebrnu lipu, orah i, pre svih, đerdapsku lalu, kojoj je pordučje oko Đerdapa jedino stanište na svetu.
Na nepristupačne i sipljive stene klisure sleću suri orao i njegovi rođaci zmijar i belorepan. Pokraj reke se gnezde crna roda, siva čaplja i jato od preko 150 različitih vrsta ptica. U senovitim, teško prohodnim šumama svoj mir su pronašli medved, šakal, ris, divlja svinja, jelen, srna, divokoza i mnoge druge životinje.
Srpska Amazonija
Najzapadniji deo Đerdapskog planinskog masiva, Miroč, skoro sasvim je obrastao šumom. S jedne strane su gotovo vertikalne litica Malog i Velikog Štrpca s kojih se pružaju vidici od kojih zastaje dah, a s druge Štrbačko korito, ogromna kraška visoravan puna vrtača i šumskih puteljaka. Miroč je poznat po velikom broju ponora i drugih zanimljivih speleoloških objekata. Speleolozi i dan-danas, tumarajući dolinama njegovih reka ponornica, nailze na iznenađenja. Njegove šume i pašnjaci prepuni su tajni upletenih u guste krošnje i busenje.
Zavičaj od davnina
Klisura je bila sigurno utočište za brojne civilizacije. Prva naselja osnovali su sakupljači plodova pre osam milenijuma u Lepenskom viru, Vlascu i Padini. Stanovnici Lepenskog vira za sobom su ostavili značajne nastambe i neobične kamene ukrase. Rimljani, a kasnije i Vizantinci, dugo su ostali u klisuri , a tragovi njihovog boravka sačuvani su i u navikama stanovništva. Područje klisure vezuje se i za velikog srpskog junaka Miloša Obilićam, koji je često lovio po Miroč planini.
Klisura počinje jednom tvrđavom a završava sa drugom. Golubačku tvrđavu na ulazu u klisuru počeli su da prave srpski velikaši u srednjem veku. Kod Kladova se nalaze ostaci nekad moćne tvrđave Fetislam. Gradio ju je prvo Trajan, potom Justinijan, a u XII veku napravljeno je utvrđenje Novi grad, koje su Mađari razorili. Kasnije su Turci na njegovom mestu izgradili moćnu tvršavu koja je i danas većim delom očuvana.
Izgradnjom brane poplavljena su mnoga naselja na srpskoj i rumunskoj obali. Stari grad Poreč na Porečkoj reci često je plavljen, pa je preseljen na obalu i nazvan Donji Milanovac. Podizanjem brane ponovo se našao pod vodom i na uzvišenju iznad reke izgrađen je treći puz. Danas je to turističko središte cele regije s hotelom Lepenski vir. Značajna turistička mesta pored Đerdapskog jezera jesu Golubac, Tekija i Kladovo, kraj kojeg se nalazi omladinsko naselje Kartaš.
3. KOMENTARI