Crkva ispod koje se vekovima krilo blago

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu kod Novog Pazara je nastariji spomenik crkvene arhitekture u Srbiji. Petrova crkva, kako je još zovu, je prvobitno središte raške episkopije. Pisani izvori tvrde da ova crkva potiče iz 8. veka mada vrlo moguće da je dosta starija.

Sama crkva potiče iz vizantijskog perioda dok freske koje se u njoj nalaze potiču iz 10, 12. i 13. veka. Prilikom istraživanja crkve unutar nje je pronađena kolekcija od 92 predmeta u zlatu i ćilibaru.

Po načinu izgradnje ova crkva slična je onima sa prostora Primorja, Italije i Gruzije ali je zbog prepravki postala jedinstvena. Upravo to je bio jedan od razloga zbog kojih se našla na Uneskovoj listi svetske baštine. Na toj listi se našla u sklopu spomenika srednjeg veka objedinjenih pod zaštićenom celinom Stari Ras 1979. godine.

Pronađeno blago ispod crkve

1956. godine vršena su iskopavanja na lokalitetu Petrove crkve prilikom kojih je otkriveno blago koje je u naučnoj literaturi poznato pod nazivom „novopazarski nalaz“. Utvrđeno je da se na mestu crkve nekada nalazila humka za koju se pretpostavlja da je prilikom izgradnje crkve samo zaravnjena da bi se crkva mogla izgraditi. U humki je pronađeno obilje skupocenih i raznovrsnih predmeta. Među njima su zlatni ukrasni predmeti, dva zlatna pojasa od iskucanog zlatnog lima sa bogatom dekoracijom, veliki proj perli od ćilibara koje pokazuju sličnost sa delima grčke skulpture iz 6. i 7. veka pre nove ere. Pronađenje su i grčke vaze i velike zlatne toke sa graviranim ornamentima. Toke i pojasevi su bili tipičan nakit Ilira pa se može primetiti da su pronađeni predmeti različiti po svom poreklu. Ipak nesumnjivo je da je u pitanju grobni inventar visokog predstavnika lokalne aristokratije sa kojim je bilo sahranjeno i svo njegovo bogatstvo.

Oko crkve se nalazi pravoslavno groblje. Spomenici koji potiču iz 12. i 13. veka imaju oblik niskog sanduka sa konturom ljudske glave na gornjoj površini. Na području crkve mogu se naći mermerni spomenici Studeničke škole od kojih većina ima oblik krsta dok neki deo ima oblik trapeza i pravougaonika. Spomenici koji potiču iz perioda između 16, i 19. veka predstavljaju glave pokojnika često kombinovane sa geometrijskim ili floralnim ukrasima.