Udaljena 14 km od Niša, pored sela Cerje, nalazi se Cerjanska pećina kojoj istraživači još uvek nisu otkrili kraj. Čine je brojni tuneli, hodnici i dvorane kao i razni pećinski ukrasi. Zatvorena je za turiste ali moguće ju je posetiti u manjim u grupama pratnji profesionalnih speleo vodiča. Ulaz u pećinu Cerjanicu predstavlja ponor reke Provalije zbog čega je meštani zovu još i Provalija.
Cerjanska pećina bogata je nakitom koji se prostire celom njenom dužinom. Satkana je od brojnih hodnika i dvorana visina od 15 do 40 metara. U njima je skriveno na stotine hidroloških i morfoloških oblika najrazličitijih boja, oblika i veličina. Neki od njih su stalagmiti, stalaktiti, heliktiti, pećinski korali, kristalni cvetovi (koji se mogu videti samo ovde u Srbiji) i talasaste draperije. Heliktiti predstavaljaju pećinski nakit koji se pruža suprotno zakonima fizike i zemljinoj teži i visi u svim pravcima poput naelektrisane kose.
Geolozi pretpostavljaju da je ova, hidrološki aktivna pećina, nastala pre više od 2 milina godina. Ipak, kraj pećine još uvek nije otkriven iako je dužina istraženog dela 6025m.
Zavod za zaštitu prirode proglasio je Cerjansku pećinu za prirodno dobro prve kategorije 1998. godine. Specifičnost ove pećine osim navedenih speleoloških karakteristika predstavljaju i različite vrste slepih miševa. Neke od njih su dugoprsti večernjak, mali mišouhi večernjak, dugokrilni ljiljak i više vrsta iz reda potkovičara. Još jedan stanovnik ove pečine je vatreni daždevnjak koji se nalazi na listi strogo zaštićenih divljih vrsta.
Cerjanica, prva pećina u Srbiji detaljno snimljena skenerom
Cerjanska pećina je prva pećina u Srbiji detaljno snimljena laserskim skenerom. Snimanje je vršeno u četiri faze i posle svake faze je pravljena pregledna karta. Mapiranje Cerjanske pećine omogućilo je da bude snimljeno i brdo iznad pećine na osnovu ćega je ustanovljeno da se najviša tačka pećine nalazi 170 metara ispod vrha brda. Ovaj snimak je značajan za otkrivanje eventualnih novih ulaza u pećinu, a može da posluži i za otkrivanje oštećenja pećinskih ukrasa i eventualne radove u pećini.
Skeniranje je završeno 2018. godine i skenirano je više od dva kilometra hodnika za koje je izrađena 3D aplikacija.
Cerjanska pećina kao speleološki kompleks
Cerjanku čini više speleološkoh objekata: pećina Provalija, Ponor, Cerjanska propast, povremeno sifonsko vrelo kod sela Kravlja i kraška jama iznad vrela. Pećina Provalija je nazvana po reci Provaliji koja u nju ponire. U glavnom kanalu, udaljen 20 metara od ulaza nalazi se strmi odsek visine 3 metra ispod kog se nalazi malo jezero. Odatle se na levu stranu odvaja uzan bočni kanal koji se posle dvadesetak metara spaja sa glavnim kanalom. Potom se ponornica spušta pa kanal ima prečnik od samo pola metra do metar sledećih 150 metara. Zatim, na oko 240 metara od ulaza, kanal se širi i dostiže širinu od 8 metara i visinu od 10 metara. Na 1600 metara od ulaza dolazi do ponovnog odvajanja bočnog kanala, ovog puta na desnu stranu. Ovaj kanal je uzdgnut više od 10 metara i deo mu je relativno zaravnjen i prekriven naslagama pećinskog nakita. Njegova dužina iznosi 304 metra do ponovnog spajanja sa glavnim kanalom.
Za ulazak u Cerjansku pećinu potrebna fizička sprema
Još jedna specifičnost Cerjanske pećine je to što nije pristupačna za svakog. U njoj se nalazi dosta uspona i ulaz je težak, skoro da mora da se puzi. Pored toga, najveća neugodnost je voda duž koju se prolazi tokom obilaska ove pećine, nekih 1800 metara od ulaza, i koja u nekim momentima dolazi do pojasa. U pitanju su ledene ponornice koje protiču kroz ovu pećinu.
Ulaz u pećinu Provaliju karakteriše ulaz malih dimenzija i glavni kanal velikih dimenzija čija visina uglavnom prelazi 20 metara. Fosilni kanal velikih dimenzija završava se čepom od blokova i otkriven je neposredno iza završetka niskog ulaznog dela pa se pretpostavlja da može biti veza sa starim ulazima koji su sada zatrpani na erodovanim stranama amfiteatra kojim se završava slepa dolina Provalijske reke.
Ulaz u Cerjanku, kako su je prvi istraživači nazvali, sa opremom i vodićem košta 2500 po osobi a da bi se organizovala ekspedicija potrena je grupa od sedmoro ljudi.
U neposrednoj blizi pećine nalazi se centar za posetioce koji radi svakog radnog dana od 9:00 do 16:00, vikendom do 15:00, gde se mogu dobiti informacije u vezi vodiča.
3. KOMENTARI